منشا تصوف:
تصوف مصدر باب تفعل عربی مصدری است که از اسم ساخته شده به معنی صوف پوشیدن و پشسینه پوشی است چنانکه تقمص در همین باب از قمیض به معنی پیراهن گرفته شده و به معنی پیراهن پوشیدن است.
از میان وجوه اشتقاق مختلقی که برای کلمه صوفی و تصوف بیان شده منسوب دانستن آن به صوف به معنی پشم از نظر قواعد صرف عربی بیشتر قابل قبول است. ابوالقاسم قشیری صوفی و عارف معروف قرن پنجم هجری قمری در رساله قشیریه مینویسد: < و این نام غلبه گرفته است بر این طایفه گویند فلان صوفی است و گروهی را متصوفه خوانند و هر که تکلف کند تا بدین رسد او را متصوف گویند و این اسمی نیست که اندر زبان تازی او را باز توان یافت یا آنرا اشتقاقی است: و ظاهرترین آن است که لقبی است چون لقبهای دیگر ، اما آنکه گوید این از صوف است و تصوف صوف پوشیدن است ، چنانکه تقمس پیراهن پوشیدن ، این روی بود لیکن این قوم به صوف پوشیدن اختصاص ندارند>.
قشیری پس از آن ، نسبت صوفی و تصوف را به صفه مسجد رسول الله و اصحاب صفه ، و نیز نسبت آن را به صفا و صف ، از نظر لغوی رد می کند.
ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری در کتاب کشف المحجوب که در قرن پنجم هجری قمری تالیف کرده و قدیمی ترین کتاب فارسی درباره تصوف است ، می نویسد : < اندر تحقیق این اسم بسیار سخن گفته اند و کتب ساخته ، و گروهی گفته اند که صوفی را از آن جهت صوفی خوانند که جامه صوف دارد ، و گروهی گفته اند که بدان صوفی خوانند که تولی به اصجاب صفه کنند و گروهی گفته اند که این اسم از صفا مشتق است امابر مقتضی لغت از این معانی بعید می نماید>. همی ن تحقیق در کلمه صوفی و اشتقاق آن به تفصییل در خلاصه شرح تعرف نیز آمده است.
استاد جلاالدین همایی ، در مقدمه مصباح الهدایه همه وجوه اشتقاق کلمه صوفی را نقل کرده است و غیر از رد منسوب بودن این کلمه به صفه – که ذکر کردیم- منسوب بودنش را به صوفه و بنی صوفه و نیز صوفه به معنی پرز و پاره پشمی که دور می ریزند و صوفان که شکل دیگر صوفه است – رد کرده است: همچنین اشتقاق از صفا و صفوت ، و صفو و صفی را از نظر قواعد اشتقاق مردود می داند.منسوب بودن به <صفا> جمع صفاة معنی سنگ سخت که گیاه از آن نمی روید و اشتقاق از <مصافات> و <صوفانه> به معنی گیاه کوتاه ناچیز :و سرانچام اشتقاق از < صف> را هم نادرست می داند ، و سرانجام نظر می دهد که صحیح ترین قول در اشتقاق کلمه < صوفی> همان منسوب بودن آن به صوف به معنی پشم است ، و چون جماعت صوفیان لباس خشن و پشمی می پوشیدند بدین جهت صوفی خوانده شده اند .
منتظر مطالب بعدی در نقد تصوف باشید........
